Een kunstwerk als immaterieel erfgoed in de Maria Christinawijk

Op deze specifieke plek kwam in het voorjaar van 1969 een delegatie bijeen om een kunstwerk op te bouwen, in opdracht van de Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson. Ze verzamelden ‘gele aarde’ uit de zandgroeve Beaujean en plaatsten er een spiegel in. Zoals we kunnen zien op de documentatiefoto’s met de typerende daken met schoorstenen van de Maria Christinawijk, is het nu een speelveld, maar indertijd nog een uitgegraven deel van de zandgroeve.

Op deze locatie werd, naar Smithsons ontwerptekeningen, een tijdelijk kunstwerk gerealiseerd met zand, aarde en spiegels.
Het aan de groeve ontleende materiaal werd vervolgens vervoerd naar het Stedelijk Museum Amsterdam en tentoongesteld in de invloedrijke tentoonstelling Op Losse Schroeven; Situaties en Cryptostructuren.

We kunnen ons afvragen wat de waarde is van een paar hopen zand, maar deze specifieke herinnering aan Heerlen Soil and Mirrors doet eer aan deze bijzondere interactie en voegt een nieuw narratief over kunst en landschapsbewustzijn toe aan het Heerlens verleden. Het wil de waarde van historische ideeën, energie en kennis benadrukken en het nadrukkelijk positioneren als immaterieel erfgoed van deze streek. Ook al dirigeerde Smithson het vanop afstand, toch markeert deze gebeurtenis in 1969 een zeldzaam moment waarin de internationale avant-garde van de kunst letterlijk deze plek in het Limburgse landschap betrad.

De invloed van de Amerikaanse kunstenaar Robert Smithson (1938- 1973) is immers nauwelijks te omvatten, hij was een van de meest visionaire denkers die de kunst van de late jaren ’60 en vroege jaren ’70 radicaal veranderden. Als tekenaar, beeldhouwer en schrijver droeg hij fundamenteel bij aan het begrip van de beeldende kunst zoals we die vandaag de dag kunnen zien en ondergaan, en in het bijzonder aan de kunst in de openbare ruimte. Hij hield zich niet aan genres of materialen, maar het ging hem om de betekenis van geschiedenis, geologie en het Landschap. Hij werd wereldberoemd met zijn iconische Spiral Jetty (1970) in Utah en stierf slechts enkele jaren na dit Heerlense moment in een vliegtuigongeluk, bij het afronden van een ander Earthwork, getiteld Amarillo Ramp (1973). Zijn filosofische ideeën en theoretische poëtica leven onverwijld verder in zijn films, en in de ganse wereld tentoongestelde werken en landschapskunst.

Het zand van de Beaujean groeve werd later vanuit het Stedelijk naar de Verenigde Staten vervoerd en is onderdeel van de Dia Art Foundation collectie. Een ander belangrijk landschapskunstwerk van Robert Smithson genaamd Broken Circle / Spiral Hill (1973) is nog steeds in het Nederlandse Emmen te bezoeken, en werd in de zomer van 2025 officieel tot rijksmonument verklaard.

Dit korte energetische maar bijzondere moment in Heerlen in 1969 werd door wethouder van Cultuur en Erfgoed van de gemeente Heerlen Jordy Clemens onthuld op 12 oktober 2025, in aanwezigheid van Lisa Le Feuvre, Executive Director van de Holt/Smithson Foundation. Deze organisatie is wereldwijd verantwoordelijk voor de nalatenschap van Robert Smithson en Nancy Holt. De initiatiefnemers van deze markering zijn curator Lene ter Haar, kunstenaar Jean Bernard Koeman en Wouter Huis, kunstenaar en directeur van stichting Greylight Projects.

Met bijzondere dank voor de ondersteuning van het Jaar van het Heerlens Erfgoed 2025, de Rosas Donamus Stichting en voor de genereuze medewerking van de Holt/Smithson Foundation (New Mexico, VS). We bedanken tevens het Stedelijk Museum Amsterdam en het Josef Albers Museum in Bottrop (D) voor hun vriendelijke ondersteuning.

Robert Smithson artworks @ Holt/Smithson Foundation, 2025

Robert Smithson, Heerlen Soil and Mirrors, 1969

An artwork as intangible heritage in the Maria Christinawijk

In the spring of 1969, a delegation commissioned by the American artist Robert Smithson gathered at this specific location to collect yellow sand and earth from the Beaujean quarry. As we can see by the distinctive roofs with chimneys of the Maria Christinawijk in the documentary photos, it is now a playground, but at the time it was still an excavated part of the sand quarry.

At this location, a temporary work of art was created according to Robert Smithson’s drawings, using sand, earth and mirrors. A section of the material extracted from the quarry was transported to the Stedelijk Museum, Amsterdam and exhibited in the influential exhibition Op Losse Schroeven; Situaties en Cryptostructuren.

We may wonder what the value of a few piles of sand is, but this specific interaction of Heerlen Soil and Mirrors honors this remarkable momentum and adds a new narrative about art and landscape awareness to Heerlen’s past. It aims to emphasize the value of historical energy, ideas and knowledge and to explicitly position it as intangible heritage of this region. Although Smithson was not there in person, this event in spring 1969 still marks one of these rare moments where the international avant-garde in the arts literally set foot on the Limburg landscape.

The influence of American artist Robert Smithson (1938-1973) is hard to underestimate; he was one of the visionaries of the radical rethinking of art in the late 1960s and early 1970s, and a foundational sculptor and writer who formed the ground of how we understand art today. He did not adhere to genres or materials, but was concerned with the meaning of history, geology and the landscape. He became world famous with his iconic Spiral Jetty (1970) in Utah and died in a plane crash just a few years after this moment in Heerlen, whilst completing another earthwork entitled Amarillo Ramp (1973). His philosophical ideas and poetical theories live on in his films and writings.

The sand from the Beaujean quarry was later transported from the Stedelijk to the United States, and the artwork is now part of the Dia Art Foundation collection. Another important outdoor artwork by Robert Smithson is Broken Circle / Spiral Hill (1971), located in Emmen, the Netherlands. In summer 2025 it was declared a national rijksmonument.

This small but remarkable moment in 1969 was unveiled by Alderman of Culture and Heritage of the city of Heerlen Jordy Clemens, on October 12, 2025, in the presence of Lisa Le Feuvre, Executive Director of Holt/Smithson Foundation, the organization dedicated to the legacy of Robert Smithson and Nancy Holt. The initiators of this commemoration are curator Lene ter Haar, artist Jean Bernard Koeman and Wouter Huis, artist and director of Greylight Projects foundation.

Special thanks for the support of the Year of Heerlen Heritage 2025, the Rosas Donamus Foundation and for the generous cooperation of Holt/Smithson Foundation (New Mexico, USA). We also thank the Stedelijk Museum Amsterdam and the Josef Albers Museum in Bottrop, Germany for their kind support.

Robert Smithson artworks @ Holt/Smithson Foundation, 2025`